ترجمه‌ای از چیماماندا و سکوت‌هایش A Translation of Chimamanda and its Rests

مدت‌هاست به هر موضوعی که می‌رسم و به‌ نحوی به ترجمه مرتبط است، شاخک‌هایم تکان می‌خورند. در بسیاری از مواقع هم ممکن است انواعی از تبادل‌ها را کیفیتی از ترجمه ببینم و در چارچوب‌های مرتبط با ترجمه آن را فهم کنم. به‌گمانم از آن بیماری‌هاست که از آن خلاص نخواهم شد! در مشق کوتاهی زمانی نوشته‌ام که ترجمه و پژوهش ترجمه و مطالعات جنسیت چطور در تلاقی با مسئولیت اجتماعی برای من معنادار می‌شوند و چطور تصمیم می‌گیرم از آنچه در من رشد کرده‌ است در این سال‌ها، آگاهانه و عامدانه، استفاده کنم تا مقاومت کنم و آگاهی بیفزایم. شاید روزی آن مشق کوتاه را با شما به اشتراک گذاشتم. اما امروز و با این مقدمه می‌خواهم مثال کوچکی از چند سطر ترجمه را برای شما اندکی توصیف کنم.

اما اجازه دهید پیش از اینکه به دام عادت‌های رایج «نقد» ترجمه بیفتیم، به چند نکته‌ی مهم اشاره کنم. اینجا قرار نیست مترجم را هدف قرار دهیم. ترجمه‌ی نهایی هر اثر، محصولِ سیستم‌های درهم‌پیچیده‌ای است که خودآگاهِ دارای عاملیتِ شخصِ مترجم فقط بخشی از آن است و دست‌های بسیاری در پس پرده‌ها در کار است که ما از آن‌ها بی‌اطلاعیم. بنابراین، اگر با خواندن چنین یادداشت‌هایی با این پرسش مواجه می‌شوید که «پس چرا باید این ترجمه را بخوانم؟»، کمی صبوری کنید تا با هم به نکته‌های بیشتری توجه و فکر کنیم. حواسمان باشد که این یادداشت درباره‌ی کل اثر ترجمه و جایگاهش در مجموعه‌ی تاریخ‌مند آثار ترجمه‌شده هم نیست. درواقع فرایند ارزیابی اثر ترجمه بسیار پیچیده و تخصصی است. اینجا صرفاً درباره‌ی چند معادل در ترجمه‌ی فارسی یک بند کوتاه از یک کتاب خواندنی اندکی اندیشه می‌کنیم.

یادم است در جمع دوستان فمینیست، کتاب مانیفست یک فمینیست در پانزده پیشنهاد را می‌خواندیم. کتابِ پایه‌ای اما ساده و روانی است. نویسنده‌اش چیماماندا انگوزی آدیچی است و فاطمه باغستانی آن را به فارسی ترجمه کرده است. پیشنهاد می‌کنم کتاب را در انتشارات کتاب کوله‌پشتی بیابید و بخوانید. اما اجازه دهید با هم نگاهی به چند سطری از کتاب بیندازیم. در جایی از ترجمه‌ی پیشنهاد چهارم در کتاب آمده است:

«یادت هست چند سال پیش مطلب عجیبی در مورد من خواندیم و حسابی خندیدیم؟ نویسنده مرا متهم کرده بود که عصبانی هستم. انگار عصبانیت حسی است که باید از آن شرمنده بود. البته که من عصبانی هستم. من از تبعیض عصبانی هستم. من از جنسیت‌گرایی عصبانی هستم، اما این روزها به این نتیجه رسیده‌ام که آنچه مرا بیشتر می‌آزارد و عصبانی می‌کند، جنسیت‌گرایی است تا تبعیض؛ زیرا حس می‌کنم من تنها کسی هستم که نسبت به جنسیت‌گرایی، خشم دارد. من در میان افراد زیادی زندگی می‌کنم که به‌راحتی تبعیض نژادی را بیان می‌کنند، ولی در مورد نابرابری جنسیتی حرفی به میان نمی‌آورند.» (آدیچی، ترجمه‌ی باغستانی، پیشنهاد چهارم)

حدس‌زدن معنای متن مبدأ این چند سطر برای آن‌ها که با گفتمان‌های فمینیستی آشناتر هستند، «ممکن» است کمی ساده‌تر باشد. اما در متن انگلیسی این‌چنین آمده است:

“Do you remember how we laughed and laughed at an atrociously written piece about me some years ago? The writer had accused me of being “angry,” as though “being angry” were something to be ashamed of. Of course I am angry. I am angry about racism. I am angry about sexism. But I recently came to the realization that I am angrier about sexism than I am about racism. Because in my anger about sexism, I often feel lonely. Because I love, and live among, many people who easily acknowledge race injustice but not gender injustice.” (Adichie, 2018, Fourth Suggestion)

چیماماندا در این بند احساساتش درباره‌ی تجربه‌ی تبعیض نژادی و تبعیض جنسی‌/جنسیتی را با هم مقایسه می‌کند و می‌گوید از هر دو خشمگین است. اگرچه از تبعیض جنسی/جنسیتی خشمگین‌تر است؛ چون خودش را در خشم ناشی‌از تجربه‌ی آن نوع از تبعیض تنها می‌بیند. از نگاه او، بسیاری از اطرافیانش به وجود بی‌عدالتی نژادی اذعان می‌کنند، درحالی‌که بی‌عدالتی مبتنی بر جنس و جنسیت را نمی‌بینند یا نادیده می‌گیرند.

آنچه در ترجمه‌ی فارسی می‌خوانیم اما ماجرای دیگری دارد. تبعیض نژادی به تبعیض به‌معنای عام آن تعمیم داده شده است و نکته‌ی بسیار مهم نهفته در این چند خط ناگفته مانده است که چیماماندا دو نوع تبعیض ساختاری را تجربه می‌کند و این دو را با هم مقایسه می‌کند، تبعیض نژادی و تبعیض جنسی/جنسیتی را. بعلاوه، تجربه‌ی احساسی چیماماندا از تبعیض در مقابل تجربه‌ی او از جنسیت‌گرایی قرار گرفته است. گویی که جنسیت‌گرایی نوعی از تبعیض و بی‌عدالتی نیست و فقط نوعی تقسیم‌بندی مبتنی بر جنس‌/جنسیت و البته خنثی است. این برداشت این امکان را برای خواننده‌ی فارسی‌زبان مهیا می‌کند که همچنان خشم چیماماندا را به‌رسمیت نشناسد، چراکه آنچه او تجربه می‌کند از جنس تبعیض نیست، وگرنه در دل تبعیض جای می‌گرفت و نه در مقابل او.

به همین اشاره‌ی کوتاه اکتفا می‌کنم، چون هدفم نقد این اثر ترجمه نیست و اطلاعات کافی هم درباره‌اش ندارم. اما می‌خواهم به خودم و شما یادآوری کنم که ما خوانندگان آثار ترجمه حق و توان مطالبه‌گری داریم. این ما هستیم که با آگاهی و عاملیت می‌توانیم از بازار ترجمه، و نه تنها از مترجم، ترجمه‌های مناسب‌تر و دقیق‌تری* مطالبه کنیم.

* در حوزه‌ی مطالعات ترجمه گفت‌وگوهایی درازدامنی شکل گرفته است درباره‌ی اینکه برای توصیف ترجمه از چه صفت‌های یا تشبیه‌هایی می‌شود استفاده کرد. به‌نظرم در این یادداشت استفاده از «مناسب» و «دقیق» مطلوب بود.   

پی‌نوشت: حالا که با حساسیت و آگاهی بیشتری می‌توانید به اثر ترجمه فکر کنید، کتاب را تهیه کنید و بخوانید. کوتاه و شیرین و بسیار اثرگذار است.

For a long time, whenever I encounter a topic that is somehow related to translation, my interest is piqued. In many instances, I may perceive an exchange as a form of translation and understand it within the frameworks associated with translation. Well… I think I cannot be cured! In a brief assignment in the past, I wrote about how translation, translation studies, and gender studies become meaningful for me at their intersection with social responsibility and why I decide to use, consciously and purposefully, what has grown in me over these years to resist and raise awareness. I may share that assignment with you someday. But today, I want to briefly describe what happens behind a few lines of a Farsi translation work for you.

Let me point out a few important considerations before getting trapped into the usual habits of translation critique. Here, we do not want to target the translator. The final version of a translation is a product of complex systems, and the agentive consciousness of the translator is only a part of it. Many hands are at work behind the scenes that we are not aware of them. If, while reading such notes, you come across the question, "Why should I read this translation then?" please be patient. We can together focus and contemplate on more points. Let’s also keep in mind that this note is not about the whole book and its place in the historical corpus of translated works. In fact, the process of evaluating a translated work is highly complex. Here, we are merely reflecting on a few equivalents in the Farsi translation of a short paragraph from a worth-reading translated book.

I remember reading Dear IJEAWELE, Or a Feminist Manifesto in Fifteen Suggestions and discussing it with a group of feminist friends. Its author is Chimamanda Ngozi Adichie, and it has been translated into Farsi by Fatemeh Baghestani. Let’s take a glance at a few lines from the Fourth Suggestion in the book and its Farsi translation:

“Do you remember how we laughed and laughed at an atrociously written piece about me some years ago? The writer had accused me of being “angry,” as though “being angry” were something to be ashamed of. Of course I am angry. I am angry about racism. I am angry about sexism. But I recently came to the realization that I am angrier about sexism than I am about racism. Because in my anger about sexism, I often feel lonely. Because I love, and live among, many people who easily acknowledge race injustice but not gender injustice.” (Adichie, 2018, Fourth Suggestion)

My friends were reading its Farsi translation, which was different and can be translated back to English as:

«یادت هست چند سال پیش مطلب عجیبی در مورد من خواندیم و حسابی خندیدیم؟ نویسنده مرا متهم کرده بود که عصبانی هستم. انگار عصبانیت حسی است که باید از آن شرمنده بود. البته که من عصبانی هستم. من از تبعیض عصبانی هستم. من از جنسیت‌گرایی عصبانی هستم، اما این روزها به این نتیجه رسیده‌ام که آنچه مرا بیشتر می‌آزارد و عصبانی می‌کند، جنسیت‌گرایی است تا تبعیض؛ زیرا حس می‌کنم من تنها کسی هستم که نسبت به جنسیت‌گرایی، خشم دارد. من در میان افراد زیادی زندگی می‌کنم که به‌راحتی تبعیض نژادی را بیان می‌کنند، ولی در مورد نابرابری جنسیتی حرفی به میان نمی‌آورند.» (Adichie, 2017, Fourth Suggestion)

[Do you remember how we laughed a lot at a strange written piece about me some years ago? The writer had accused me of being “angry,” as though “being angry” were something to be ashamed of. Of course I am angry. I am angry about DISCRIMINATION. I am angry about SEXISM, but these days I have come to realization that what bothers me and makes me angry is SEXISM rather than DISCRIMINATION; because I feel like I am the only person who feels angry with SEXISM. I live among many people who easily speak about RACISM, but they do not talk about gender inequality.][1]

What we read in the Farsi translation tells a different story. As you may notice, race is omitted from racism, and racial discrimination has turned into DISCRIMINATION. Consequently, Chimamanda’s experience of race injustice is left unsaid in a context where she compares her anger towards two specific structural oppressive systems. Additionally,DISCRIMINATION is compared to SEXISM. This translation of sexism, specifically in this context, does not have the negative connotation of sexism as understood nowadays. Meanwhile, what is meant by SEXISM in the Farsi translation refers to an approach or system of thought that centres on the concept of gender OR a system of thought which is simply biased in favour of a gender, and not necessarily a specific sex or gender. Therefore, her experience of sexism is compared to the general concept of discrimination, as if sexism is not a type of discrimination and, therefore, her anger can remain disregarded by the Farsi readers.

Let me keep it brief, because my goal is not to critique this translated work, and I do not have sufficient information about it. However, I want to remind both myself and you that as readers of translated works, we have the right and the power to demand. With awareness and agency, we can demand more proper and accurate[2] translations from the translation market or industry, and not just from the translator.

P.S.: If you have not read Chimamanda’s book, do it. It is short, sweet, and very impactful.

[1] There are different ways of providing the Non-Farsi-readers with a translation or back-translation of the translated texts. Here I tried to put the focus on the points I wanted to share with you.

[2] In the field of translation studies, extensive discussions have taken place about what adjectives or metaphors can be used to describe translation. I believe in this note, "proper" and "accurate" were acceptable.

** Adichie, C. N. (2018). Dear Ijeawele, Or a Feminist Manifesto in Fifteen Suggestions. Retrieved from https://libbyapp.com/open/loan/23463329/3070735

** Adichie, C. N. (2017). Dear IJEAWELE, Or a Feminist Manifesto in Fifteen Suggestions (Translated by F. Baghestani). Ketabe Kooleh Poshti.