افسانهٔ ترجمه‌پذیری بی‌آسیبThe Myth of Benign Translatability

واقعیت این است که ما گویی به وهم واقعیت دچاریم. نثر مایا اُدِهامیک چاکابی در مقالهٔ «دو-زبانهٔ لَنگ و افسانهٔ ترجمه‌پذیری بی‌آسیب» چنان تکان‌دهنده است که روزها مرا در اندوه مواجهه‌ام با وهمم از واقعیت معلق نگاه داشته بود. او از پژوهشگران و کنشگران منحصربه‌فرد بومی کانادایی است که هرچه بیشتر تلاش کردم او را برایتان توصیف کنم، بیشتر در ناتوانی زبانی‌ام و نقص جهان‌بینی‌ام فرو رفتم. شاید وقتی دیگر تلاش کنم دربارهٔ او برایتان بنویسم. فعلاً به این خلاصه از این مقالهٔ او رضایت دهید، تا آینده چه پیش آید.

مایا معتقد است در بستری که بومیان در آن استعمار شده‌اند، اگرچه فردِ «دوزبانهٔ لَنگ» معلول عوامل ناتوان‌ساز ستم استعماری است، با او چنان رفتار می‌شود که گویی معضلی فردی دارد که قرار است مدیریت یا درمان شود، نه به‌دست پزشکان، بلکه به‌واسطهٔ مهار در ساختارهای آموزشی استعماری. از نگاه او این درمان در سه مرحلهٔ فروکاستن و بازویراستن و فروشکستن اتفاق می‌افتد، آن هم از طریق وهم ترجمه‌پذیری بی‌آسیب و ‌بی‌گزند.

در مرحلهٔ فروکاستن، با اشاره به واژه‌نامه‌هایی که با رویکرد اروپامحوری از زبانشان ساخته شده است و کلاس‌های آموزش زبانشان به زبان‌آموزان، خارج از بستر فرهنگی اصیل آن‌ها، به این نکته اشاره می‌کند که آن‌ها به آن «دیگری» فهم‌شده در زبان و دسته‌بندی‌های اروپامحور فروکاسته می‌شوند.

در مرحلهٔ بازویراستن، او به فرایندی اشاره می‌کند که در آن رنجِ رنج‌کشیده، دارایی کسی می‌شود که آن رنج را نمی‌کشد. بدین‌ترتیب است که او که رنجی نمی‌کشد، به‌سبب اختیار و اقتداری که دارد، به درمان رنجِ رنج‌کشیده دست می‌زند. در این مرحله است که استعمارگر انگلیسی‌زبان وقتی با این ایده مواجه می‌شود که بومیان برای بهبود جای زخمشان به زبان خودشان نیازمندند، از اختیارش استفاده می‌کند و به آموزش زبان بومیان در چارچوب‌های اروپامحور اقدام می‌کند، اقداماتی که قرابتی با جهان‌بینی بومیان ندارد و به زبان‌کشی منجر می‌شود.

در مرحلهٔ فروشکستن، او به فرایندی اشاره می‌کند که شیوهٔ فهم بومیان از جهان از لنز اروپامحوری رد و فیلتر می‌شود. بدین‌ترتیب است که شیوه‌های دانستنشان از دانش‌ آن‌ها مجزا می‌شود؛ چه آن دانش دربارهٔ فضا و زمان در شناخت بومیان از جهان باشد و چه دربارهٔ ساختار زبان. در همین فرایند است که گویش‌های مختلف زبان هم از هم جدا می‌افتند و تا آنجا پیش می‌رود که حتی خود بومیانی که گویندگان اصلی زبان‌اند، مشروعیتشان را در فرایندهای ترجمه از دست می‌دهند و فراموش می‌شوند.

(هر یک واژه‌ای که اینجا در خلاصهٔ این مقاله می‌نویسم، قدر بریدن صد واژه که نمی‌توانم بنویسم، در تنم رنج می‌کشم.)

اما او راه احیای زبان گرفتار آن وهم ترجمه‌پذیری بی‌گزند و بی‌آسیب را هم به تصویر می‌کشد. او می‌گوید باید از پذیرفتن اینکه قربانی محتاج به درمانیم سر باز بزنیم و به دسته‌بندی‌های تشخیصی استعمارگر و تعریف او از «نرمال» تن ندهیم. (این سطور را می‌نویسم و درمی‌یابم که چقدر از ترجمهٔ مایا برای شما ناتوان‌ام و چقدر او ترجمه‌ناپذیر است.) او از کیم اندرسون وامی می‌گیرد و می‌نویسد که برای تن‌ندادن باید دست به مقاومت، بازپس‌گیری، بازسازی و کنشگری بزنیم. او می‌نویسد: «در برابر ترجمه‌های اروپامحور مقاومت کنید؛ آن‌ها افسانه‌هایی هستند که به ما یاد می‌دهند ما درهم‌شکسته‌ایم و فقط از طریق اندیشه‌های استعمارگر درست می‌شویم. در برابر نقشمندی دستوری برای توان‌بخشی به زبانمان مقاومت کنید (دروغی بیش نیست). سوء‌‌ترجمه کنید. در برابر واگذاری خودمان به محدودیت‌های تحمیلی ناشی از ترجمه مقاومت کنید. بروید و کنار بزرگ‌ترهایی که جایشان خالی مانده بنشینید و سوء‌ترجمه‌شان کنید تا تمام لطیفه‌ها و قصه‌هایشان را به عرصه بیاورید. حقایقی را به عرصه بیاورید که ناشایسته‌تر از آن‌اند که شایسته باشند؛ همان‌ها هستند که به‌واقع مهم‌اند (و اغلب خنده‌دارند). با بازترجمهٔ خلاقانه از نو بسازید. این بازسازی، این سوء‌ترجمه، به کنشی خاص منجر می‌شود: اشتیاقی آگاهانه به دست‌کشیدن از زبان ناتوان‌کنندهٔ استعمارگر» (۹). او این امید را به هم‌زبانانش می‌دهد که با مقاومت و بازپس‌گیری‌های خلاقانه می‌توانند معنا و کنشی را بازسازی کنند که شیوهٔ منحصربه‌فردِ بودنشان را به رسمیت بشناسد، شیوهٔ آنیشنابه‌ای بودن را.

این سطور درواقع سوء‌ترجمه‌ای است از آنچه مایا چاکابی نوشته است. شاید در آینده به این سطور بازگردم و جور دیگری برایتان بازترجمه‌اش کنم. شاید خودتان بیابید و بخوانیدش و کمک کنید با هم بیشتر و بهتر بفهمیمش. شاید هم بخوانید و تصمیم دیگری بگیرید. هم‌زمان که به جهان او می‌اندیشم، به قصه‌هایی فکر می‌کنم که در فرایندهای زبان‌کُشی از بین رفته‌اند، در فرایندهای شناخت‌کُشی (بنت ۱۵۴). به آسمان پرستارهٔ پس از بارش برف در کوهستان‌های کردستان فکر می‌کنم و زبانی که این تصویر بی‌بدیل را در واژه‌ای خلاصه می‌کند، چیکسای. به این فکر می‌کنم که من مترجم برای آن زبان و شناخت یگانه‌ای که با خود به جهان ما می‌آورد چه می‌توانم بکنم. به این فکر می‌کنم که مایا از من مترجم چه می‌توانست بخواهد، اگر که این سطور را می‌خواند.

The reality is that we seem to be trapped in the illusion of reality. Maya Odehamik Chacaby's writing in the article “Crippled Two-Tongue and the Myth of Benign Translatability” is so moving that it had me suspended in the sadness of encountering my illusion of reality for days. She is a unique Indigenous researcher and activist in Canada, and the more I tried to describe her to you, the more I realized my limitations in language and worldview. I may try again to write more about her in the future. For now, please accept this brief summary of her article, and we'll see what the future holds.

Maya believes that where the Indigenous people have been colonized, even though the Crippled Two-Tongues are disabled because of colonization, they are treated as if their problem is individual and should be treated, not by physicians, but through schooling in colonial educational structures. In Maya’s view, this treatment occurs in three stages of "reduction," "redaction," and "refraction," all “through the illusion of benign translatability”.

About the "reduction" stage, she points out that through dictionaries constructed from a Eurocentric perspective and processes of teaching their language to learners outside their authentic cultural context, they are reduced to the "other" understood in Eurocentric languages and categories.

In the "redaction" stage, she refers to a process where the suffering of the one who suffers, becomes the “property” of the one who does not endure that suffering. Therefore, the one who does not suffer, due to the authority and power they possess, plans to remedy the suffering of the other. It is in this stage that the English-speaking colonizer, when confronted with the idea that Indigenous people need to use their own language for healing, uses their authority to engage in teaching the language of Indigenous people within Eurocentric frameworks, actions that are not rooted in the worldview of Indigenous people and ends in “linguicide”.

In the "refraction" stage, she refers to a process where the Indigenous people's way of understanding the world is refracted through the lens of Eurocentrism. Consequently, their way of knowing is separated from their knowledge, whether it's about space and time in the Indigenous worldview or the structure of their language. In this very process, different dialects of the language also become divided and disconnected from each other. The process can also reach a point where even Indigenous people who are native speakers of the language lose their legitimacy in translation processes and are forgotten.

(Each word I write in this summary of the article feels like cutting a hundred words that I cannot write, and it hurts me deeply.)

But she illustrates the path to revive the language trapped in that illusion of benign translatability. She believes we must refuse to perceive ourselves as victims in need of healing and resist the colonial diagnostic categorizations and their definition of "normal". (I write these sentences and realize how inadequate my translation of Maya is for you and how she is untranslatable.) She draws on Kim Anderson (16) and writes that to do the above, we must engage in resistance, reclamation, reconstruction, and activism. She writes: “Resist Eurocentric translations; they are a myth that teaches us that we are broken and repairable only through the thinking of the colonizers. Resist grammatical functionality as the rehabilitation of our language (it is a lie). Mistranslate. Resist resigning ourselves to the limitations imposed through translation. Go and sit with those Elders who were missed, and mistranslate to include all of their jokes and stories. Reclaim those facts unfit to fit—they are the ones that really matter (and are usually hilarious). Construct through creative retranslation. This reconstruction, this mistranslation leads to a certain kind of action: a conscious willingness to give up the disabling language of the colonizer.” (9) She gives this hope to her people that through creative resistance and reclaiming, they can reconstruct meanings and actions that proclaim their unique ways of being, Anishinaabe ways of being.

These lines are, in fact, a mistranslation of Maya Chacaby’s paper. I may revisit and retranslate them in the future. Or you may find and read it and help us all understand Maya better. You may also read it and make a different decision. I am thinking about Maya’s world. I am thinking about the stories that are lost due to linguicide, due to “epistemicide” (Bennett 154). I think of that sky after a snowfall in the mountains of Kurdistan and a language that describes that extraordinary image in one word, Chicksigh [chik-sahy]. I am thinking about what I can do as a translator for that language and the unique knowledge that it brings to our world. I ponder what Maya could have asked of me to do, if she read these sentences.

*Maya Odehamik Chacaby (1969). Crippled Two-Tongue and the Myth of Benign Translatability. Tusaaji: A Translation Review, 4(1), 1–11. https://doi.org/10.25071/1925-5624.40315

*Karen Bennett (2007) Epistemicide!, The Translator, 13:2, 151-169, DOI: 10.1080/13556509.2007.10799236