ترجمه، جنگ، و میانجی‌گری Translation, Conflict, and Mediation

در اولین ماه‌های زندگی در کانادا، در گفت‌وگویی بسیار کوتاه لحظهٔ دریافت بسیار تکان‌دهنده‌ای را تجربه کردم. با دو هم‌کلاسی در راهروی دانشگاه ایستاده بودیم و ما دو ایرانی داشتیم از اضطراب احتمال وقوع جنگ در کشورمان می‌گفتیم و می‌نالیدیم. دوستی که پیش ما ایستاده بود، در جمله‌ای همدلانه و ساده گفت: «درک می‌کنم. سخت است. ما هم سال‌هاست هر روزمان را با اضطراب کشته‌شدن در بمباران یا ازدست‌دادن عزیزی به‌دست اسرائیل سر می‌کنیم.» هیند زنی فلسطینی است و من تجربهٔ این لحظهٔ آموزندهٔ عمیقاً اثرگذار را به او مدیون‌ام.

عنوان پایان‌نامهٔ هیند بن‌سلامه در مقطع ارشد مطالعات ترجمه در دانشگاه یورک این است: «ترجمه، جنگ، و میانجی‌گری: شیوه‌های مترجمان برای باز-روایت‌کردن جنگ». او در این کار بسیار ارزشمند پژوهشی که در مجموعهٔ مطالعات چندوجهیت راتلج هم منتشر خواهد شد، دو ترجمهٔ عربی و فرانسوی کتاب روزنامه‌نگارانه و مصور «پانوشت‌های غزه» به‌قلم جو ساکو را بررسی کرده است. او از چهار چهارچوب نظری در این پژوهش بهره برده است: نظریهٔ روایت مونا بیکر، نظریه‌های فرهنگی اوا هافمن و ادوارد سعید، نظریهٔ بازنویسی آندره لِفِوِر، و نظریهٔ تحلیل انتقادی گفتمان ون دایک. پرسش اصلی او در این اثر این است که مترجمان متفاوت با پس‌زمینه‌ها و موقعیت‌مندی‌های روایی مختلف چگونه جنگ فلسطین-اسرائیل را باز-روایت می‌کنند. او در این کار به تجربه‌های آسیب‌زای جنگ، پناهندگی، تبعید اجباری، و ازدست‌دادن هویت هم توجه می‌کند. دست‌آخر او به این مسئله رو می‌کند که مترجمان چگونه نقش میانجی‌گری میان دو روایت متعارض را ایفا می‌کنند. او مترجمان را به دو دسته تقسیم می‌کند: مترجمان «راوی بیرونی» که در هیچ‌یک از دو طرف جنگ نیستند، مثل مترجم فرانسوی کتاب؛ مترجمان «راوی‌قهرمان» که در یکی از دو جامعهٔ در کشمکش هستند، مترجمان کنشگری که ترجمه را عرصهٔ مقاومت می‌دانند، یا مترجمان «میانی» که برای طرف مقابلِ کشمکش کار می‌کنند، مانند مترجمان دروزی که در دادگاه‌های ارتشی اسرائیل به ترجمهٔ هم‌زمان مشغول‌اند.

در نتیجه‌گیری پژوهشش، هیند به این موضوعات اشاره می‌کند که هر مترجمی بنا به موقعیت‌مندی روایی‌اش جنگ را باز-روایت می‌کند و بنابراین نقش میانجی‌گری را از طریق مداخله در متن مبدأ ایفا می‌کند. حال این میانجی‌گری جایی میان مداخلهٔ خنثی تا مداخلهٔ کنشگرانهٔ رادیکال قرار می‌گیرد. هیند که معتقد است مداخلهٔ خنثی به تداوم وضعیت نامتوازن قدرت منجر می‌شود، میانجی‌گری موفق را در این می‌بیند که ترجمه صدایی به طرف ناشنیده‌مانده‌تر بدهد. از نگاه او، این دستاورد با ترجمهٔ کنشگرانه ممکن می‌شود، ترجمه‌ای که از تجربه‌های آسیب‌زا و دردناک جنگ، ستم، استعمار، اشغال، پناهندگی و... جان‌مایه‌ می‌گیرد. به‌نظر هیند، مترجم‌کنشگر با روایتی ملی، ساختن ملتی خیالی، احیای نوعی ملی‌گرایی، و بازیابی نوعی هویت ملی در مقابل جنگ و پیامدهای آن مقاومت می‌کند. این‌چنین است که هیند بن‌سلامه، با فروتنی از خوانندگانش دعوت می‌کند به موضوعات پژوهشی بیشتری فکر کنند. یکی از موضوعات پیشنهادی او بررسی نقش میانجی‌گرانهٔ مترجمان در تداوم روابط نامتوازن قدرت و مشروعیت‌دادن به جنگ‌هایی است که نامشروع و ناروا است. موضوعی که در حوزهٔ نظری اخلاق ترجمه در مناطق جنگی جای ردگیری و بررسی دارد.

انتخاب کنشگری مسئولانه در دو عرصهٔ پژوهش و ترجمه و پایبندی به آن از دغدغه‌های اصلی من در این چند سال گذشته بوده است. انتخاب دشواری که فرصتم را برای انواع دیگر کنشگری بسیار بیش از میزان صبوری‌ام می‌کاهد. اما خواندن کارهای پژوهشگرانی مانند هیند برایم بسیار الهام‌بخش است. به خودم یادآوری می‌کنم که در آن لحظهٔ آرام شوکه‌کننده در آن گفت‌وگوی کوتاه چه آموخته‌ام. بر همان مدار، از پژوهش و رویکرد و منظر او می‌آموزم و امیدوارم قادر باشم این آموخته را به اطرافیانم منتقل کنم.

پی‌نوشت اول: در اوضاع کنونی، هیچ‌یک از معادل‌های واژهٔ کانفلیکت (conflict) در نظرم به گویایی معادل «جنگ» نیامد. می‌شود از منظرهای دیگر این واژه را به واژه‌هایی مانند تضاد، درگیری، کشمکش، تعارض، مناقشه یا... ترجمه کرد یا ترکیبی از آن‌ها انتخاب کرد. اما گمان می‌‌کنم وضعیت امروز وضعیت جنگی است و انتخاب‌های تمام دست‌اندرکاران آن را باید محکوم کرد.

پی‌نوشت دوم: دربارهٔ دروزی‌ها در مدخل Druze در ویکیپدیا می‌توانید اطلاعات بیشتری پیدا کنید.

In the first months of my life in Canada, I experienced a profoundly moving moment in a very brief conversation. Standing in a university hallway with two classmates, we, two Iranians, were discussing and bemoaning the anxiety of the possibility of war in our homeland. Our friend joined us in our conversation with a simple and empathetic statement: "I understand. It's tough. For years, we've had to live with the anxiety of losing our dears or getting killed in bombings by Israel." Hind is a woman from Palestine and I owe this influential educating moment to her.

Hind BenSalama's Master's thesis in Translation Studies at York University bears the title: "Translation, Conflict, and Mediation: How Translators “Re-Narrate” the Conflict." In this valuable research, which will also be published in the Routledge Multimodality series, Hind investigates and analyzes two Arabic and French translations of the journalistic graphic book “Footnotes in Gaza” by Joe Sacco (2009). In her theoretical framework, Hind has employed Mona Baker's narrative theory, cultural theories of Edward Said and Eva Hoffman, Andre Lefevere's re-writing theory, and van Dijk's critical discourse analysis. Her central question in this work revolves around how different translators, with diverse “narrative positionalities”, re-narrate the Palestine-Israel conflict. She pays particular attention to the traumatic experiences of conflict, refuheeism, forced exile, and loss of identity. Finally, Hind touches upon the role of translators as mediators, and she classifies them into three categories: "external-narrators" who belong to neither sides of the conflict, "protagonist-narrators" who are in one side of the conflict, activist translators who use translation as a “site for resistance”, and "in-between" translators who work for the other side of the conflict, like Druze translators who interpret in the Israeli military courts.

In her conclusions, Hind emphasizes that each translator, based on their narrative location, re-narrates the conflict differently. Thus, they act as mediators by intervening in the source text. Their mediation might fall somewhere between neutrality and radical activism. While in her view neutral mediation preserves the power imbalance of the conflict, the most successful form of mediation should provide a voice to the unheard. It can be achieved through activist translation, a translation that is built upon traumatic experiences of conflict, oppression, colonization, occupation, etc. According to her, “activist translators resist the conflict and its consequences by adopting a national narrative, constructing an imagined nation, reviving a nationalism, and restoring a national identity” (179). Finally, Hind BenSamala humbly invites her readers to think about some more research topics. For instance, she suggests her fellow researchers to ponder the mediating impact of translators in preserving the power imbalance of conflict and legitimizing of “illegitimate” wars. This topic also falls into the ethics of translation in conflict zones.

Choosing responsible activism in both research and translation and insisting on it have been my primary concerns in recent years. This challenging choice often limits my opportunities for other types of activism, more than I can endure it with patience. Nonetheless, reading the works of researchers like Hind has been highly inspiring for me. In that brief yet profoundly shocking conversation, I learned a great deal about myself. Along the same lines, I learn from her research and perspective, and I hope to be able to convey these learnings to my peers.

P.S. In the current circumstances, none of the equivalents of the word "conflict" seem to me to be as explicit as "war." It can be translated into other words in Farsi that are closer to concepts like contradiction, confrontation, argument, dispute, etc. or a combination of these terms from different perspectives. However, I believe the current situation is a state of war, and the choices of all its agents must be condemned.

* BenSalama, H. (2021). Translation, Conflict, and Mediation: How Translators “Re-Narrate” the Conflict[Master’s thesis, York University]. http://hdl.handle.net/10315/38768.

* https://www.facebook.com/photo?fbid=794438125578386&set=a.603551094667091

* https://en.wikipedia.org/wiki/File:Footnotes_in_Gaza.jpg#filelinks